ТЕРРОРЧЫЛЫК АКТЫ КЫЛЫНУ КУРКЫНЫЧЫ БУЛГАНДА ГРАЖДАННАРГА ГАМӘЛЛӘР БУЕНЧА ТӘКЪДИМНӘР
Әлеге тәкъдимнәрнең максаты-гражданнарга экстремаль һәм гадәттән тыш хәлләрдә дөрес ориентлашырга һәм эшләргә ярдәм итү, шулай ук җинаятьләрне тикшерүгә ярдәм итә торган шартлар тудыруны тәэмин итү. Теләсә кайсы кеше экстремаль ситуацияләрдә үз-үзен тотышын һәм гамәлләрен төгәл күз алдына китерергә, психологик яктан үз-үзен яклауга әзер булырга тиеш.
ШАРТЛАТКЫЧ ҖАЙЛАНМА БУЛЫРГА МӨМКИН ШИКЛЕ ПРЕДМЕТНЫ ТАБУ
Соңгы вакытта гражданнарның шартлаткыч җайланмалар булырга мөмкин шикле предметларны табу очраклары еш күзәтелә. Мондый әйберләрне транспортта, баскыч мәйданчыкларында, фатир ишекләре янында, учреждениеләрдә һәм җәмәгать урыннарында табалар. Аларны тапканда үзеңне ничек тотарга? Нинди гамәлләр кылырга?
Әгәр дә табылган әйбер, сезнең фикерегезчә, бу урында булырга тиеш түгел икән, бу фактны игътибарсыз калдырмагыз.
Әгәр Сез җәмәгать транспортында онытылган яки хуҗасыз әйбер тапсагыз, янәшәдәге кешеләрдән сорашыгыз. Аның кемнеке һәм аны кем калдырганын ачыкларга тырышыгыз. Әгәр хуҗасы ачыкланмаган икән, кичекмәстән табыш турында машина йөртүчегә (машинистка) хәбәр итегез.
Әгәр дә сез үз йортыгызның подъездында билгесез әйбер тапсагыз, күршеләрегездән сорашыгыз, бәлки, ул аларныкыдыр. Әгәр хуҗасы ачыкланмаган икән - табыш турында кичекмәстән үзегезнең милиция бүлегенә хәбәр итегез.
Әгәр сез учреждениедә билгесез предмет тапсагыз, кичекмәстән администрациягә яки сакчыларга табыш турында хәбәр итегез.
Барлык санап үтелгән очракларда:
тимәгез, күчермәгез, табылган әйберне ачмагыз;
предметны табу вакытын теркәгез;
кешеләр табыштан мөмкин кадәр ераграк китсеннәр өчен кулдан килгәннең барысын да эшләргә тырышыгыз;
һичшиксез оператив-тикшерү төркеменең килүен көтегез (хәтерлисез,сез бик мөһим шаһит);
Исегездә тотыгыз: предметның тышкы күренеше аның чын билгеләнешен яшерергә мөмкин. Шартлаткыч җайланмалар өчен камуфляж сыйфатында иң гади көнкүреш әйберләре: сумкалар, пакетлар, тартмалар, уенчыклар һ. б. кулланыла.
Әти-әниләр! Сез балаларыгызның тормышы һәм сәламәтлеге өчен җаваплы. Балаларга урамда яки подъездда табылган теләсә нинди әйбер куркыныч тудырырга мөмкинлеген аңлатыгыз.
Шартлаткыч җайланмалар булырга мөмкин булган табылдыклар яки шикле предметлар белән мөстәкыйль рәвештә бернинди гамәлләр кылмагыз-бу аларның шартлавына, күпсанлы корбаннарына һәм җимерелүенә китерергә мөмкин.
ЭВАКУАЦИЯ ТУРЫНДА МӘГЪЛҮМАТ АЛУ
Эвакуация турында хәбәр шартлаткыч җайланма табылган һәм террорчылык акты нәтиҗәләрен бетергән очракта гына түгел, ә янгын, стихияле бәла-каза һ. б. вакытында да килергә мөмкин.
Хакимият яки хокук саклау органнары вәкилләреннән эвакуация башлану турында хәбәр алгач, тынычлык саклагыз һәм аларның командаларын төгәл үтәгез.
Әгәр сез фатирда булсагыз, түбәндәге гамәлләрне башкарыгыз:
Шәхси документларны, акчаларны, кыйммәтле әйберләрне алыгыз;
Электрны, суны һәм газны сүндерегез;
Өлкән яшьтәге һәм каты авыру кешеләрне эвакуацияләүдә ярдәм күрсәтегез;
Һичшиксез тышкы ишекне йозакка ябыгыз-бу фатирны мародерларның үтеп керү мөмкинлегеннән саклаячак.
Паникага, истерикага һәм ашыгуга юл куймагыз. Бинадан оешкан төстә чыгып китегез.
Ташландык бинага җаваплы затларның рөхсәтеннән соң гына кайтыгыз.
Исегездә тотыгыз, сезнең гамәлләрегезнең килешенгәнлегенә һәм төгәллегенә күп кешеләрнең гомере һәм сәламәтлеге бәйле булачак.
ХАЛЫК АРАСЫНДА ҮЗ-ҮЗЕҢНЕ ТОТУ
Кешеләрнең күпләп җыелуыннан сакланыгыз.
Бу вакыйгаларга ничек кенә карыйсы килмәсен, халыкка кушылмагыз.
Әгәр халык арасында булсагыз, аңа сезне күтәреп барырга рөхсәт итегез, ләкин аннан чыгарга тырышып карагыз.
Тирән итеп сулагыз һәм, күкрәк читлеге кысылмасын өчен, терсәкләрегездә бөгелгән кулларыгызны чак кына читкә җәеп җибәрегез.
Озын буйлы һәм эре кешеләрдән, зур әйберләр һәм зур сумкалар тоткан кешеләрдән ераграк китәргә омтылыгыз.
Теләсә нинди ысуллар белән аягыгызда торып калырга тырышыгыз.
Кулыгызны кесәгездә тотмагыз.
Хәрәкәт иткәндә аякларыгызны мөмкин кадәр югарырак күтәрегез, аякларыгызны тулы аягыгызга куегыз, орлык чәчмәгез, аяк очларына менмәгез.
Әгәр дә этеш-төртеш куркыныч төс алган икән, хәзер үк, уйлап та тормыйча, теләсә нинди йөктән, барыннан да элек озын каешлы сумкадан һәм шарфтан арыныгыз.
Әгәр нәрсәнедер төшереп калдырган булсалар, күтәрер өчен һич тә иелмәгез.
Әгәр егылсагыз, мөмкин кадәр тизрәк аякка басарга тырышыгыз. Шул ук вакытта кулларыгызга таянмагыз (аларны таптыйлар яки сындыралар). Бер генә мизгелгә булса да аяк табаннарына яки оекбашларына басарга тырышыгыз. Терәккә ия булгач, аякларыгызны җирдән кискен этеп, "калкып чыгыгыз".
Әгәр торып булмаса, йомгак белән бөгәрләнегез, башыгызны Беләкләрегез белән саклагыз, ә кулларыгыз белән җилкә чокырын каплагыз.
Кешеләр белән тулган бинага килеп кергәч, экстремаль хәл килеп чыкканда кайсы урыннарның аеруча куркыныч булуын алдан билгеләгез (стадиондагы секторлар арасындагы үтү урыннары, концерт залларындагы пыяла ишекләр һәм бүлемнәр һ.Б.), запас һәм авария чыгу юлларына игътибар итегез, күңелегездән аларга юл ясагыз.
Халык төркеменнән зал почмакларында яки стена буенда ышыклану җиңелрәк, әмма аннан ишеккә кадәр барып җитү катлаулырак.
Паника килеп чыкса, тынычлык сакларга һәм хәлне аек бәяләргә тырышыгыз.
Митингта катнашучыларга "кызыксыну өчен" кушылмагыз. Башта митингның санкцияләнгәнме икәнен, чыгыш ясаучы кешеләр ни өчен агитация ясавын белегез.
Теркәлмәгән оешмаларга кермәгез. Мондый оешмаларның чараларында катнашу җинаять җәзасына китерергә мөмкин.
Массакүләм тәртипсезлекләр вакытында катнашучылар һәм тамашачылар төркеменә эләкмәскә тырышыгыз. Сез махсус бүлекчә сугышчылары гамәлләренә эләгә аласыз.
ТОТКЫНЛЫККА АЛУ
Теләсә кайсы кеше, хәлләр кисешүе буенча, җинаятьчеләрнең тотагы булырга мөмкин. Шул ук вакытта җинаятьчеләр сәяси максатларга ирешүгә, йолым алуга һ. б. ирешергә мөмкин.
Барлык очракларда да сезнең тормышыгыз террорчылар өчен сату-алу предметына әверелергә тиеш.
Кулга алу транспортта, учреждениедә, урамда, фатирда булырга мөмкин.
Әгәр сез заложниклар булып чыксагыз, түбәндәге тәртип кагыйдәләрен үтәргә киңәш итәбез:
көтелмәгән хәрәкәт яки шау-шу террорчылар тарафыннан каты каршылык күрсәтергә мөмкин. Террорчыларны корал куллануга һәм кеше корбаннарына китерергә мөмкин булган гамәлләргә юл куймагыз;
террорчылар тарафыннан күзгә бәйләвечләр, чүпрәкләр, богаулар яки баулар кулланырга әзер булыгыз
мәхрүм итүләрне, кимсетүләрне һәм кимсетүләрне күчерегез, җинаятьчеләрнең күзләренә Карамагыз (нервлы кеше өчен бу агрессиягә сигнал), үзегезне ачу китергеч тотмагыз;
бандитны коралсызландырырга яки ишеккә яки тәрәзәгә үтеп керергә тырышып, каршылык күрсәтергә тырышмагыз, кирәксез батырлык күрсәтмәгез;
әгәр дә сезне заложник итеп алганыгызны әйтеп, бинадан чыгарга мәҗбүр итсәләр, каршылык күрсәтмәгез;
яныгызда балалар булса, аларга куркынычсыз урын табыгыз, аларны очраклы пулялардан сакларга тырышыгыз, мөмкин булганча алар янында булыгыз;
кирәк булганда җинаятьчеләрнең таләпләрен үтәгез, аларга каршы килмәгез, тирә-юньдәгеләрнең һәм үз тормышыгызны куркыныч астына куймагыз, истерика һәм паникага юл куймаска тырышыгыз;
медицина ярдәме кирәк булган очракта, тыныч һәм кыска сөйләгез, бандитларны борчымыйча, рөхсәт алмыйча берни дә эшләмәгез.
ИСЕГЕЗДӘ ТОТЫГЫЗ: СЕЗНЕҢ МАКСАТ-ИСӘН КАЛУ
Игътибарлы булыгыз, җинаятьчеләрнең билгеләрен, аларның йөзләрен, киемнәрен, исемнәрен, кушаматларын, мөмкин булган җөйләрен һәм татуировкаларын, сөйләм үзенчәлекләрен һәм үз-үзләрен тотышларын, сөйләшү тематикасын һ. б. истә калдырырга тырышыгыз.
Хәтерлисезме, сезнең кулга алыну турындагы хәбәрне алгач, махсус хезмәтләр инде эшли башлады һәм сезне азат итү өчен кирәкле бөтен нәрсәне эшләячәк.
Сезне азат итү буенча махсус хезмәтләр үткәргән вакытта түбәндәге таләпләрне тайпылышсыз үтәгез:
идәндә йөзтүбән ятыгыз, башыгызны кулларыгыз белән каплагыз һәм хәрәкәтләнмәгез;
бернинди очракта да махсус хезмәтләр хезмәткәрләренә яки алардан каршы йөгермәгез, чөнки алар сезне җинаятьче дип кабул итәргә мөмкиннәр;
мөмкинлек булса, ишек һәм тәрәзә уемнарыннан ераграк йөрегез.
Әгәр сезне заложник сыйфатында кулга алсалар, үзегезнең үз-үзегезне тотышыгыз Сезнең белән мөгамәләгә йогынты ясарга мөмкинлеген истә тотыгыз.
Тыныч һәм үз-үзегезне тота белегез. Нәрсә барганын билгеләгез
Каршылык күрсәтү яки моннан баш тарту карары үлчәнгән булырга һәм террорчыларның өстен көчләренең куркынычына туры килергә тиеш.
Каршылык күрсәтмәгез. Бу тагын да зуррак шәфкатьсезлеккә китерергә мөмкин.
Сак булыгыз. Игътибарыгызны авазларга, хәрәкәтләргә һ. б. на юнәлтегез.
Акыл күнегүләре белән шөгыльләнегез.
"Спартан" яшәү шартларына әзер булыгыз:
ризыкка һәм яшәү шартларына туры килми;
адекват булмаган бәдрәф уңайлыкларына.
Мөмкинлек булса, һичшиксез шәхси гигиена кагыйдәләрен үтәгез.
Сәламәтлегегез белән проблемалар булганда, үзегез белән кирәкле дарулар алуыгызга инаныгыз, сакчыларга сәламәтлегегез белән проблемалар турында хәбәр итегез, кирәк булганда медицина ярдәме күрсәтүне яки дарулар бирүне сорагыз.
Сездә нинди дә булса документлар, телефон номерлары һ. б. булуын аңлатырга әзер булыгыз.
Аңыбызны бушатырга ирек бирмәгез. Мөмкин булган күнегүләр (акыл һәм физик күнегүләр) программасын эшләгез. Тарихи даталарны, танышларыгызның фамилияләрен, телефон номерларын һ.б. исегезгә төшерегез. физик күнегүләр белән шөгыльләнегез.
Сакчылардан сорагыз, укырга, язарга, шәхси гигиена чараларыннан файдаланырга мөмкинме һ. б.
Әгәр сезгә туганнарыгыз белән телефоннан сөйләшергә мөмкинлек бирсәләр, үзегезне кулда тотыгыз, еламагыз, кычкырмагыз, кыскача һәм асылда сөйләгез. Сакчылар белән элемтә урнаштырып карагыз. Сез дә кеше икәнегезне аңлатыгыз аларга. Аларга үзегезнең гаилә әгъзаларының фотоларын күрсәтегез. Аларны алдарга тырышмагыз.
Әгәр сакчылар контактка бармаса, үзегез белән сөйләшкәндәй булыгыз, әкрен генә шигырьләр укыгыз яки җырлагыз.
Шырпы, таш яки сызыклар ярдәмендә үткән көннәрне билгеләп, вакыт счетын алып барыгыз.
Әгәр сез нинди дә булса бинада бикләнгән булсагыз, кемнеңдер игътибарын җәлеп итәргә тырышыгыз. Моның өчен тәрәзә пыяласын ватыгыз һәм ярдәмгә чакырыгыз, шырпылар булганда кәгазьгә ут төртегез һәм янгын датчигына якынрак китерегез һ. б. ш.